gis تحت وب یا webgis چیست و چرا آموزش web gis اهمیت دارد؟ پاسخ این سوالات را در این صفحه بخوانید و با سامانه اطلاعات مکانی پیشرفته آشنا شوید
WebGIS یا سامانه اطلاعات مکانی تحت وب است که امکان ذخیره سازی، نمایش، جستجو، تحلیل و آنالیز، تولید و خروجی گرفتن از اطلاعات مکانی یا نقشه ها را فراهم میکند.
gis تحت وب یا webgis چیست؟
1-1 مقدمه
این روزها وب همه چیز را تغییر داده است و GIS از این قضیه مستثنا نبوده است. Web GIS به عنوان ترکیبی از سیستم(های) اطلاعات مکانی به عنوان یک رشته علمیِ در حال توسعه، از سال 1993 میلادی شروع به رشد نموده است. GIS به یک برنامه کاربردی اینترنتی اجباری تبدیل شده است که بسیاری از افراد را به استفاده از وب وادار نموده است. اکثریت وسیعی از کاربران اینترنت از از ابزارهای سادهی تهیه نقشه یا برنامههایی با قابلیتهای مکانی بر روی وب (یعنی Web GIS) استفاده میکنند بدون اینکه حتی بدانند که Web GISچیست. به عنوان مثال یک کاربر اینترنت که در یک نقشه اینترنتی (مثل Google Maps)، آدرسی را جستجو میکند در واقع از یک سامانه Web GIS استفاده میکند. در زیر به چند مورد از کاربردهای Web GIS اشاره میشود:
وقتی در خانه راحت نشتسهاید میتوانید کل دنیا را با کلیک ماوستون بگردید و از دیدن تصاویر ماهوارهای لذت ببرید طوری که این احساس را دارید که انگار خودتون در آن محل هستید. قبل از اینکه به یک شهر غریبه سفر کنید میتوانید بهترین هتلهای آن شهر را پیدا کنید و رستورانهای اطراف آن را بررسی کنید. نقشههای تحت وب، شما را با یک شهر غریبه به نحوی آشنا میکند که انگار خودتان ساکن آن شهر بودید. وقتی گم شدید لازم نیست وحشتزده شوید گوشی همراهتان شما را روی نقشه نشان میدهد و میتوانید به راحتی مسیر خود را پیدا کنید. ترافیک سنگین، دیگر هیچ نگرانی ندارد، نقشههای آنی ترافیک به شما این امکان را میدهد تا از مسیرهای با ترافیک سنگین اجتناب کنید و به موقع به هر جا که میخواهید بروید. هنگام تعطیلات میتوانید وبلاگی درباره جاهایی که رفته اید ایجاد کنید و تصاویرتان را روی نقشه در محلی که تصاویر را گرفتهاید، قرار دهید و با دوستتانتان به اشتراک بگذارید.
سازمانهای دولتی، بیماریهای مُسری، زلزلههای آنی و فاجعههای آنی را به صورت آنلاین بر روی نقشههای اینترنتی نشان میدهند تا از طریق اطلاعرسانی، عموم را امن و سالم نگه دارند. در کشورهای توسعهیافته، استانها و بخشها، از نقشههای آنلاین برای پیگیری بودجههای هزینه شده استفاده میکنند تا باعث شفافسازی فعالیتهای دولت شوند. مأمورین پلیس از طریق از اولین اکیپهای حاضر در یک محل، از وضعیت موجود، اطلاعات آنی را دریافت میکنند و با ترکیب آن با اطلاعات مامورهای دیگر میتوانند در شرایط اضطراری سریعا، تصمیمات صحیح را اخذ کنند. شرکتهای تأسیساتی، دستورات پشتیبانی را به نزدیکترین کارکنان میدانی ارسال میکنند و آنها را از طریق نقشههای موبایل از دریچههایی که باید قطع شوند، یا چالههایی که باید پر شوند، یا لولههایی که باید تعمیر شوند و مسیرهایی که از طریق آن میتوانند به محل مورد نظر برسند، مطلع میسازند. شرکتهای تجاری حتی کوچکترین آنها، میتواند بدون تیم GIS محلی، بهترین محل را برای افتتاح فروشگاه، انتخاب کنند، یا پتانسیل مشتریها را بررسی کنند و پیام های بازیابی مناسب را به آنها ارسال کنند. تمامی موارد مذکور و موارد مشابه به دلیل به کارگیری Web GIS میسر شده است.
1-1-1تفاوت اینترنت با وب
اینترنت شبکه کلانی از شبکههایی است که میلیونها کامپیوتر را در دنیا به هم وصل میکند.
World Wide Web یا WWW یا به طور خلاصهتر، وب، سیستمی متشکل از برنامهها و اسناد ابرمتنی[1] (HyperText) به هم متصل است که میتوانند از طریق اینترنت و اغلب از طریق استفاده از HTTP قابل دسترسی باشند. به عبارت دیگر میتوان گفت، وب، “چهره یا نمای” اینترنت است.
1-1-2تعریف GIS
GIS سیستمی متشکل از سخت افزار، نرم افزار، و رویهها است که دادههای زمینمرجع (مکانی) را اخذ، ذخیره، ویرایش، نگهداری، مدیریت و تحلیل کرده و به اشتراک گذاشته و نمایش میدهد.
اگرچه GIS به طور مرسوم برای تهیه انواع نقشهها با مقیاسها، موضوعات و نشانهگذاریهای مختلف به کار می رود، اما میتواند قابلیتهایی بیش از تولید نقشههای زیبا را در اختیار ما قرار دهد. مهمترین مطلب اینکه، GIS ابزارهای تحلیلی قدرتمندی دارد که میتواند دادههای خام را به اطلاعات مفید تبدیل کند. GIS میتواند دادههای ناجور و غیرمتجانس را بر اساس جغرافیا یا مکان مشترکشان به هم ارتباط دهد، که این امر باعث آشکار شدن ارتباطات، الگوها و روندهای پنهانی میشود که نمیتوان با نگاه اول از ظاهر Spreadsheetها یا بسته های آماری آنها را تشخیص داد. همچنین GIS میتواند اطلاعات جدیدی تولید کند که میتواند تصمیمگیری آگاهانه را بهبود بخشد. برای مثال همان طور که در شکل 1 نشان داده شده، دنیای واقعی را میتوان به طور انتزاعی در تعدادی از لایههای داده، شامل لایه کاربری اراضی، لایه ارتفاع، لایه تصاویر، لایه قطعات زمین، لایه خیابانها و لایه مشتریان تجاری و لایههای دیگر در نظر گرفت. این لایهها به طور حتم میتوانند برای ایجاد نقشههای ترکیبی و همچنین برای تولید اطلاعات مفید گوناگون از طریق تحلیلهای GIS استفاده شوند.
شکل 1: GIS دنیای واقعی را به طور انتزاعی در مدلهایی متشکل از چند لایه تبدیل میکند که هر لایه آن یک موضوع مختلف از دنیای واقعی را نشان میدهد. این داده میتواند به صورت دو-بعدی یا سه-بعدی نمایش داده شود و GIS میتواند از طریق آنالیز و تحلیل، مسائل دنیای واقعی، از قبیل یافتن مناطق که خطر بالای سیلزدگی در آنها است، یا برآورد خسارت کلی سیل، و یافتن راههای کاهش ریسک را حل کند.
در بالاها تعدادی از مثالهای بسیار ساده ذکر شد درحالی که، از سال 1962یک مجموعه غنی از قابلیتهای مدیریت، بصریسازی و تحلیل داده, توسط متخصصین GIS توسعه داده شده که GIS را به یک ابزار ضروری برای برنامهریزی، تحلیل بازار، بررسی مالیات، و بسیاری کاربردهای دیگر تبدیل کرده است. تواناییهای GIS ماورای تهیه نقشه است. GIS مجموعهای غنی از توابع تحلیلی را ارائه میداد که میتواند ارتباطات، الگوها، و روندهای پنهان را که در ظاهر دیده نمیشوند، را آشکار سازد که خود باعث میشود افراد بتوانند به طور مکانی برای حل مسائل و تصمیمگیری هوشمندانه، فکر کنند.
برای دهههای متوالی، متخصصین GIS فنآوری GIS را برای یکپارچهسازی، تحلیل، و بصریسازی اطلاعات و دانش مکانی به کار بردهاند که منجر به ایجاد برنامههای کاربردی مفیدی در بسیاری از زمینهها شده است. با این وجود GIS هنوز پتانسیل بسیار بالایی دارد که به طور کامل تشخیص داده نشده است. دسترسی به GIS طور نسبی به تعداد کمی از متخصصین GIS محدود شده است. ظهور Web GIS راه دسترسی به GIS را برای تعداد وسیعی از افراد، باز کرده است. وب، علاوه بر این که GIS را برای عموم در ادارات، خانهها و در حال حرکت قابل دسترس کرده، بلکه باعث ایجاد رابطهای برنامه نویسی (API) تحت وب بسیار منعطفتری شده است. یک برنامه نویس، از یک API (رابطه برنامهنویسی برنامه)، جهت تسهیل در یکپارچه شدن مستقیم با سیستمهای اطلاعاتی دیگر استفاده میکند. وب 2 نیز قابلیتهای بسیاری برای کاربران وب فراهم آورده است. وب 2، تلفیقی است از محتوات تولید شده توسط کاربران، به علاوهی وب به عنوان یک پلتفرم یا سکو، به علاوه ابزارهای کاربری بسیار غنی.
وب 2 = محتویات تولید شده توسط کاربر + وب به عنوان یک سکو + یک تجربه کاربری غنی
1-1-3تعریف Web GIS
Web GIS یک نوع سیستم اطلاعاتی توزیع یافته است. سادهترین نوع Web GISباید حداقل یک سرویسدهنده (سرور یا خادم، مثل سرور سایت گوگل) و یک سرویسگیرنده (کاربر مثل یک کاربر که از سایت گوگل استفاده میکند) داشته باشد که سرویسدهنده آن یک برنامه سرور تحت وب و سرویسگیرنده آن یک مرورگر وب (مثل اینترنت اکسپلورِر یا فیرفاکس و …)، یا یک برنامه کامپیوتری (مثل گوگل ارث) و یا یک برنامه موبایل است (شکل 2). سرور یک URL یا آدرس اینترنتی دارد تا سرویسگیرندهها یا کاربران آن را در وب پیدا کنند. بنابراین سرویسگیرنده به خصوصیات HTTP (پروتوکل انتقال ابرمتنی) برای ارسال درخواستها به سرویسدهنده استناد میکند. سرویسدهنده عملیات درخواست را اجرا میکند و پاسخ را از طریق HTTP ارسال میکند. قالب پاسخ میتواند یک فایل HTML (مثل صفحات وب) باشد که توسط مرورگر وبِ سرویسگیرنده استفاده شود، همچنین میتواند در قالبهای دیگری از قبیل تصویر باینری، JSON[2] یا XML[3] باشد.
شکل 2: ساده ترین نوع Web GISباید حداقل یک سرویسدهنده (Server) و یک سرویسگیرنده (client) داشته باشد که سرویسدهنده آن یک Web Application Server و سرویسگیرنده آن یک مرورگر وب، یک برنامه desktop و یا یک برنامه موبایل است
Web GIS اغلب GIS-ای در نظر گرفته میشود که در یک مرورگر وب اجرا میشود اما این تعریف از سرویسگیرندههای رایانههای رومیزی یا موبایلها چشم پوشی میکند. در یک تعریف دقیقتر، Web GIS به هر نوع GIS که از تکنولوژیهای وب برای ارتباط بین اجزا استفاده کند، گفته میشود.
علاوه بر این نیز به صورت های زیر نیز تعریف میشود:
…
چرا آموزش web gis اهمیت دارد؟
1-1-4ویژگیهای Web GIS
اینترنت و وب با حذف محدودیت فاصله، امکان دسترسی آنی به اطلاعات را از سراسر دنیا بدون در نظرگرفتن این موضوع که به چه اندازه کاریر و سرور از هم دورند، فراهم کردهاند. این موضوع باعث شده که Web GIS ویژگیهایی را داشته باشد که یک سامانه اطلاعات مکانی رومیزی (desktop GIS) ندارد:
دسترسی عمومی: یک توسعهدهنده (برنامهنویس) میتواند برنامههای Web GIS را به دنیا ارائه دهد و کل دنیا آن را ببیند. کاربران میتوانند از طریق کامپیوتر خانگی یا تلفن همراه خود به این برنامهها دسترسی داشته باشند. طبیعت عمومی Web GIS از HTTP به ارث برده شده که به طور گستردهای در دنیا از آن پشتیبانی میشود. تقریبا تمام سازمانها فایروالها یا دیوارههای آتشیِ خود را در پورتها یا درگاههای خاصی باز گذاشتهاند تا اجازه تردد به درخواستها و پاسخهای HTTP را بدهند که این امر باعث افزایش دسترسی شده است.
داشتن تعداد کاربران زیاد: عموما یک Desktop GIS توسط یک کاربر به طور همزمان استفاده میشود. این در حالی است که یک Web GIS ممکن است به طور همزمان توسط صدها نفر استفاده شود. این امر نیازمند عملکرد بهتر و مقیاسپذیری بیشتری برای یک Web GIS در مقایسه با یک desktop GIS است.
قابلیت بهتر استفاده در پلتفرمهای مختلف: اکثریت سرویسگیرندههای Web GIS، مرورگرهای وب هستند. مرورگرهای وب متنوعی مثل اینترنت اکسپلورر و فایرفاکس و .. برای سیستم عاملهای مختلف مثل ویندوز، لینوکس و غیره وجود دارد. از آنجا که اکثر مرورگرها با استانداردهای HTML و JavaScript مطابقت داده شدهاند، لذا WebGIS-هایی مبتنی بر HTML هستند سیستم عاملهای مختلفی را پشتیبانی میکنند. WebGIS-هایی که مبتنی بر Java، .NET و Flex هستند نیز میتوانند در پلتفرمهای مختلف استفاده شوند و فقط باید یک برنامه کوچک در آن پلتفرم نصب شود. لازم به ذکر است که Web GIS برای کاربران موبایل به دلیل تنوع سیستمعاملهای موبایل، قابلیت Cross-Platform را به سادگی فراهم نمیکند.
کم هزینه در صورت میانگینگیری از تعداد کاربران: معمولا در ذات اینترنت، اکثر محتوای اینترنت به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار داده شده است. این موضوع درباره Web GIS نیز صادق است. اغلب برای استفاده از Web GIS نیازی به خرید نرمافزار یا پرداخت هزینه نیست. سازمانهایی هم که قابلیتهای GIS تحت وب در اختیار کاربران قرار میدهند معمولا یا بدون دریافت هزینه و یا با دریافت هزینه بسیار ناچیز این قابلیتها را در اختیار کاربران قرار میدهند. به جای خرید نسخههای متعدد برنامههای GIS رومیزی برای رایانههای یک سازمان، کافیست یک Web GIS راهاندازی شده و بین کاربران اداری، خانگی و میدانی به اشتراک گذاشته شود. هزینههای کاهش داده شده کمک میکند تا سرمایه، بازگشت بیشتری داشته باشد.
سهولت و عمومیت استفاده برای کاربران نهایی: GIS رومیزی برای کاربران حرفهای در نظر گرفته شده و برای استفاده کاربران نیازمند آموزش و تجربه چندساله در زمینه GIS هستند. این در حالی است که Web GIS برای گستره وسیعی از کاربران است که اغلب هیچ اطلاعاتی درباره GIS ندارند. این کاربران انتظار دارند به کارگیری Web GIS مثل استفاده از صفحات وب آسان باشد. در عصر وب 2، کاربران انتظارات بالاتری دارند — “اگر من نتوانم از سایت شما استفاده کنم، تقصیر شماست.” بنابراین معمولا Web GIS برای سادگی، فهم، و راحتی طراحی میشود که باعث میود کاربران آسانتر از GIS رومیزی از آن استفاده کنند.
به روزرسانی واحد: برای به روزرسانی GIS رومیزی (desktop) لازم است که برنامه جدید بر روی تکتک رایانهها نصب گردد. برای Web GIS فقط یک نسخه باید به روزرسانی شود. این امر به روزرسانی Web GIS را بسیار آسانتر میکند. به محض اینکه نرمافزار و دادهها در سرور به روز شود کاربران نهایی نیز به طور خودکار به روز خواهند شد. که این خود، حاکی از نگهداری و به هنگامسازی آسان Web GIS است و Web GIS را ابزار مناسبی برای تحویل و ارائه اطلاعات آنی میکند.
برنامههای کاربردی متنوعتر: برخلاف GIS رومیزی که کاربران آن تعداد معدودی از متخصصین GIS است، Web GIS میتواند توسط همه کارمندان یک سازمان یا به صورت عمومی استفاده شود. این گروه مخاطبین گسترده، خواستههای گوناگونی دارند که باعث میشود Web GIS در برنامههای کاربردی رسمی و غیررسمی بسیار متنوعی مورد استفاده قرار میگیرد. برای مثال یک وب سایت در استرالیا محل سرویسهای بهداشتی عمومی را نشان میدهد (http://www.toiletmap.gov.au). نئوژئوگرافی[4] (به معنی جغرافیای جدید) مفهومی است که با به کارگیری تکنیکها و ابزارهای جغرافیایی توسط افراد غیرمتخصص برای اهداف شخصی و اجتماعی، رفته رفته محبوبتر میشود. نئوژئوگرافی به طور نمونه به برنامههای ساده و غیررسمی مثل پیدا کردن افراد معروف بر روی نقشه، تگ کردن عکسهای شخصی، موقعیتیابی دوستان، نمایش نقاط داغ Wi-Fi و بازاریابی محل حوادث خبری، و نه اکیدا مبتنی بر وب، اشاره دارد.
این ویژگیها هم مزایا و هم چالشهای مطرح Web GIS را آشکار میکنند. برای مثال طبیعت استفاده آسان از Web GIS باعث شده تا کاربران بیشتری از آن استفاده کنند، از طرف دیگر باید طراحان Web GIS این نکته را در نظر بگیرند که اکثر کاربران آن، هیچ تجربه یا تخصصی درباره GIS ندارند. تعداد زیاد کاربران باعث گسترش و بهبود GIS میشود و از طرف دیگر نیز باید Web GIS قابل گسترش و ارتقا باشد تا با بیشتر شدن کاربران، عملکرد خوب خود را حفظ کند.
1-1-5استفادهها
توابع و قابلیتهای Web GIS را میتوان در بسیاری از صنایع در زندگی روزمره به کار برد. Web GIS در حین افزایش بهرهوری و کارآمدی در بسیاری از عرصهها هرینهها را کاهش میدهد. در این بخش توضیحات مختصری از چند نوع از کاربردها ارائه میگردد.
Web GIS به عنوان یک مدل جدید تجاری و نوع جدید کالا
Web GIS مدلهای تجاری جدیدی را ایجاد کرده و بسیاری از این مدلها را تغییر شکل داده است. در عمل، Web GIS منافع چشمگیری را به صورت مستقیم و غیرمستقیم تولید کرده است.
قابل توجهترین مدل تجاری جدید، قرار دادن تبلیغات بر روی نقشههای وب است. این مدلی است که توسط گوگل، مایکروسافت و یاهو استفاده میشود. این سایتها محصولات و خدمات sponsor-ها را بر اساس کلمات کلیدی و موقعیتی که کاربران وب جستجو میکنند را نمایش میدهند. این نوع جاگذاری، دقت بهتری را در بازاریابی و نرخ بازگشتی بالاتری را نسبت به تبلیغات سنتی ایجاد میکند. مدل pay-per-click به sponsor-ها امکان کنترل بهتری را نسبت به مقدار هزینه تبلیغات و درک بهتری از مقدار کارآمدی تبلیغاتشان میدهد. این یک راز نیست که چنین مدل تجاریای ارزش بالایی را برای کمپانیهایی که از آن استفاده میکنند را تولید میکند.
Web GIS همچنین میتواند به عنوان کالایی در مقابل مدل تجاری SaaS (سرویس به عنوان نرم افزار) ایجاد کند. برای مثال ابزار برخط تحلیل تجاری ESRI (BAO) یک راه حل مبتنی بر وب است که فنآوری GIS را با دادههای آماری گسترده، دادههای پرداختیهای مصرفکنندهها، و بسیاری از دادههای دیگر تلفیق میکند تا قابلیت تجاری را ارائه نماید. BAO را میتوان برای تحلیل مناطق معاملاتی، ارزیابی نواحی تجاری، و شناسایی مشتریان سودمند به کار برد. …
بسیاری از موسسات تجاری از Web GIS برای طرحریزی استراتژیک، بازاریابی، سرویسدهی به مشتریان، و عملیات روزمره استفاده میکنند که باعث بهبود کارآمدی و به دست آوردن مزایای رقابتی برایشان میگردد. جایی که قبلا برای چنین کارهایی از desktop GIS به طور زیاد استفاده میشد اکنون خود را با Web GIS به طور روزافزونی تطابق میدهد. دلیل این امر این است که Wen GIS به آسانی قابل استفاده است و مدیران، کارمندان عمومی، ادارات منطقهای، کارمندان میدانی، و برخی اوقات مشتریان به طور مستقیم به آن دسترسی دارند. تقریبا تمام وب سایتهای تجاری قابلیتهایی مثل “یافتن موقعیت فروشگاه” دارند که به مشتریان کمک میکند تا یک فروشگاه و مسیر دسترسی به آن را به سرعت پیدا کنند. یک سازمان تامین آب میتواند Web GIS را با پایگاه داده CRM (مدیریت ارتباط مشتری) خود یکپارچه کند تا محل مشتریانی را که در مورد فشار کم آب شکایت کردهاند را روی نقشه نشان بدهد و همچنین لولهای را که ممکن است دچار مشکل شده را نیز روی نقشه شناسایی کند و لولههایی را که لازم است برای تعمیر باید قطع شوند را نیز ردیابی کند و پس از تعیین مشکل و کارهایی که باید انجام شود آن را از طریق ابزار همراه به نزدیکترین گروه میدانی ارسال کند تا مشکلات به سرعت رفع گردد. به کارگیری Web GIS باعث رضایت کاربر نسبت به تاسیسات رفاهی میشود. کارخانه FedEx از Web GIS برای ردیابی وسایل نقلیه خود به صورت آنی و پایش شرایطی که باعث تاثیر در محصولات مثل کالاهای فاسدشدنی که ممکن است نیازمند بازه دمایی پایداری باشد استفاده میکند که این امر این اطمینان را فراهم میکند که کالای ارسالی به موقع به دست مشتری میرسد و همچنین مشتری نیز میتواند کالای خریداری شده خود را ردیابی کند.
[1] متونی که قابلیت تعاملپذیری دارند. برای مثال لینکهای اینترنتی که به صورت متنی هستند ولی این امکان را دارند که با کلیک بر روی انها یک صفحه وب جدید باز شود.
[2] JavaScript Object Notation
[3] Extensible Markup Language
[4] Neogeography
نمونه هایی از WebGIS تهیه شده:
در صورت نیاز به مشاوره با شماره زیر در ساعات 8:00 تا 19:00 روزهای غیرتعطیل تماس بگیرید